یکی از مشهورترین و محبوب‌ترین رمان‌های ایرانی که دهه چهل شمسی به چاپ رسید و تا سال‌های پس از انقلاب نیز با استقبال خوبی از سوی مردم مواجه شد، کتاب شوهر آهو خانم نام دارد.
شوهر آهو خانم نوشته‌ی علی محمد افغانی، یکی از بهترین رمان‌های خانوادگی در پنجاه سال اخیر به شمار می‌رود. این رمان قصه زندگی زنی را به تصویر می‌کشد که مجبور به زندگی با هووی خود در یک خانه می‌شود و در تلاش است تا زندگی خود را نجات دهد. این کتاب جایزه بهترین رمان سال 1340 را از آن خود کرده است.
در این بخش از ملوبوک به معرفی این رمان پرداخته‌ایم.
داستان رمان شوهر آهو خانم
داستان درباره مردی متدین و بازاری به نام سید میران سرابی است که یک نانوایی دارد. او به تازگی رئیس صنف نانوایان کرمانشاه شده است. سید میران همسری مهربان و باوفا به نام آهو خانم و چهار فرزند دارد و از زندگی خانوادگی خود راضی است. او به خوبی می‌داند که حمایت‌های همسرش در موفقیت او نقش بسیار زیادی داشته است. اما روزی زنی دلربا و جوان به نام هما وارد مغازه سید میران می‌شود. او برای سید میران تعریف می‌کند که به خاطر ظلم‌هایی که شوهرش به او روا داشته؛ پس از چهار سال زندگی مشترک از او طلاق گرفته است و اکنون در خانه یک مطرب به نام حسین خان ضربی سکونت دارد.
سید میران از همان ابتدا مجذوب زیبایی هما می‌شود با این حال تصمیم می‌گیرد او را به عقد شاگرد نانوایی‌اش دربیاورد. اما شرایط به شکلی پیش می‌رود که هما همسر دوم سید میران می‌شود. آهو خانم نیز به این شرایط ناراحت کننده تن می‌دهد و مجبور می‌شود همراه با هووی خود در یک خانه زندگی کند. این اتفاق ماجراهای تلخ و ناراحت‌کننده‌ای را برای این خانواده رقم میزند و آهو خانم و فرزندانش در شرایط سختی قرار می‌گیرند.
درباره کتاب
علی محمد افغانی به دلیل فعالیت‌های سیاسی بین سال‌های 1333 تا 1338 در زندان به سر می‌برد و همین تجربه زندانی بودن، او را به سمت نویسندگی کشاند. او اولین رمان خود را آنجا نوشت. اما پس از آزادی هیچ یک از ناشران حاضر به چاپ کتاب شوهر آهو خانم نشدند و افغانی مجبور شد تا آن را با هزینه شخصی خود منتشر کند. طولی نکشید که به دلیل کیفیت بالای داستان، به محافل ادبی راه پیدا کرد. در سال 1340 نیز کتاب شوهر آهو خانم به عنوان رمان برگزیده سال انتخاب شد.
داستان این رمان در سال 1313 در کرمانشاه اتفاق می‌افتد و نویسنده نیز به خوبی توانسته شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه سنتی ایران را به تصویر بکشد و از مشکلات مختلف زنان و مناسبات خانوادگی در آن دوران بگوید.
از روی کتاب شوهر آهو خانم فیلمی با همین نام در سال 1347 به کارگردانی داوود ملاپور ساخته شده است.
محتوای کتاب
علی محمد افغانی در کتاب شوهی آهو خانم نشان می‌دهد که نویسنده‌ای تیزبین که حرکات زن و مرد و حتی کوچک‌ترین اتفاقات را به خوبی در طی داستان، شرح داده است.
از اختلافات میان آسیابان و نانوا تا دعوای دو هوو و کتک‌کاری زن و شوهر، همه را می‌تواند چنان توصیف کند کند، که خواننده صحنه را مجسم کند، از اسرار زنان و عوالم کودکان خبر دارد.
نویسنده در این کتاب از زندگی مردم عادی اجتماع، تراژدی عمیقی را پدید آورده است و به صحنه‌هایی پرداخته است که انسان را به یاد صحنه‌های آثاری مانند بالزاک و تولستوی می‌اندازی و این نخستین‌بار است که در یک رمان فارسی امکان چنین قیاسی وجود دارد.
درواقع رمان شوهر آهو خان یکی از آثار شاهکار ادبیات فارسی به شمار می‌رود. انتشار آن نه تنها از نظر ادبی، امیدوار کننده و شورانگیز است، بلکه از لحاظ جنبه‌ی تاریخی و اجتماعی دلیل است بر آن که از ایرانیان نباید امید را برگرفت.
علی محمد افغانی به شیوه نویسندگان قرن نوزدهم در همه‌جا خود را به جای شخصیت‌های داستان قرار می‌دهد؛ درواقع شخصیت‌های رمان خود را از بیرون و درون زیر نظر دارد، بر کارها و افکار آن‌ها نظارت مستقیم نیز دارد.
در این کتاب تمامی افراد اعم از بی‌سواد، روشنفکر و آگاه همه مثل یکدیگر حرف می‌زنند و از کلمات و جملات قصار فیلسوفان ایرانی و خارجی و همچنین عقاید و افکار شخصی به دور است.
درباره نویسنده
علی محمد افغانی در دی ماه سال 1303 در کرمانشاه متولد شد. افغانی از پیشکسوتان ادبیات داستانی ایران نیز به شمار می‌رود. او تحصیلات خود را ابتدا در شهر کرمانشاه و سپس در تهران گذراند. پس از آن به دلیل ممتاز بودن در دوران پیش دانشگاهی خود، توانست در آمریکا به ادامه تحصیل بپردازد.
این نویسنده پس از بازگشت از آمریکا، به دلیل عضویت در سازمان افسران حزب توده در سال 1333 دستگیر و به زندان محکوم شد. او در طول مدت 4 ساله که در زندان به سر می‌برد موفق به نوشتن رمان شوهر آهو خانم شد. در زندان نیز، نگهبان به او اجازه نوشتن را نمی‌داد؛ بنابراین طوری وانمود می‌کرد که مشغول ترجمه‌ی اثری به زبان انگلیسی است.
گفتنی است او به صورت رمزی روی دیوار کدهایی می‌نوشت که آن‌ها را برای نگارش از یاد نبرد.
از دیگر آثار این نویسنده می‌توان به شادکامان در قره سو، شلغم میوه بهشته، سیندخت، بافته‌های رنج، دختر دایی پروین، خداحافظ دخترم و تراژدی نادرشاه اشاره کرد.
علی محمد افغانی در حال حاضر مقیم آمریکا است و چندی پیش زندگی نامه خود را به زبان انگلیسی نیز نوشت.
خلاصه داستان
داستان از بعدازظهر یک روز زمستانی در سال 1313 در شهر کرمانشاه شروع می‌شود. سید میران سرابی، نانوا و رئیس صنف نانوایان شهر کرمانشاه در مغازه خود و پشت ترازو نشسته بود که زنی با چهره‌ای زیبا برای خرید نان، وارد نانوایی می‌شود.
میران مرد متدینی است که با دیدن چهره‌ی این زن متغییر می‌شود اما خود را کنترل می‌کند. درست فردای آن روز، زن که هما نام دارد، به مغازه سید میران می‌آید و این بار میران سر صحبت را با او باز می‌کند. هما می‌گوید که پس از چهار سال زندگی مشترک و داشتن یک دختر و یک پسر به دلیل ستم‌های شوهر و خواهر شوهر خود، مهرش را حلال و جانش را آزاد کرده است.
میران در این فکر است که این زن بیوه ممکن از به راه‌های بدی کشیده شود و تصمیم می‌گیرد او را به عقد شاگرد نانوایی او درآورد.
میران کانون خانواده گرمی دارد؛ همسرش آهو خانم همیشه پشتیبان او در زندگی بوده است و با کمک او بوده است که او این از نان فروشی به نانوایی و سپس ریاست صنف نانوایان رسیده است. آهو خانم و سید میران چهار بچه دارند ور در کرمانشاه یک خانواده نمونه به شمار می‌روند.
ادامه
هفته بعد میران هما را در خیابان می‌بیند و با او صحبت می‌کند. درمیان حرفای هما متوجه می‌شود که سه ماه است به خانه حسین ضربی پناه برده است. حسین ضربی مطرب معروف کرمانشاه است و بساط عیش و طرب مجالس عروسی را به پا می‌کند.
سید میران به بهانه اینکه از طرف شوهر هما و به دلیل بازگرداندن او به خانه آمده است پیش حسین ضربی می‌رود. مطرب می‌گوید این زن تنها به درد رقاصی می‌خورد و نه شوهر، هرکس با او ازدواج کند بدبخت خواهد شد.
میران دوباره به خانه حسین ضربی می‌رود ولی با صحنه غیرمنتظره‌ای مواجه می‌شود؛ حسن ضربی میزند و هما هنرمندانه می‌رقصد. میران از از آمدن خود پشیمان می‌شود و از آنجا می‌رود ولی میران نمی‌تواند از خیر هما و زیباییش بگذرد.
سید میران به هما پیشنهاد می‌دهد که در خانه خودش مستاجر او شود.
هما اول چند روز ناز می‌کند ولی بعد به میران پیشنهاد ازدواج موقت می‌دهد.
ادامه
میران می‌پذیرد و با این بهانه که او از شوهرش طلاق گرفته و پیش‌نماز مسجد او را به من سپرده تا کسب و کارش پیدا شود به خانه می‌آورد. آهو هم مادرانه به او کمک می‌کند.
اما اقامت هما در خانه به درازا می‌کشد و آهو خانم می‌فهمد که هما گذشته خوبی نداشته است. به رابطه او با میران مشکوک می‌شود و بگو مگو بین او و میران شروع می‌شود. میران در جواب سوالات آهو و برای پایان دادن به حرف و حدیث مردم تصمیم می‌گیرد او را صیغه کند.
در هنگام صیغه هما از آتش عشق میران استفاده می‌کند و او را وادار می‌کند تا به جای صیغه عقدش کند.
آهو با شنیدن خبر عقد تا فکر خودکشی پیش می‌رود. آهو دست به دامان کربلایی عباس، مشاور همیشگی میران و میرزا نبی، دوست صمیمی و همکار او می‌شود. از آن‌ها می‌خواهد تا با میران صحبت کنند و او را سر عقل بیاورند.
اما میران اجازه دخالت به آن‌ها نمی‌دهد.
آهو روز به روز در چشم میران خوار می‌شود و در مقابل هما بیشتر در چشم میران می‌نشیند.
میران حتی آهو را مقابل چشم همسایگان میزند تا به او بفهماند که هما زن خانه است.
اما پس از مدتی هما متوجه نازایی خویش می‌شود.
نظرات کاربران