پیش از ما چه انسان‌هایی بر روی کره زمین زندگی می‌کردند و چرا بی‌اهمیت بودند؟
آیا خردمندی امروزه‌ی انسان‌ها موجب شده زندگی بهتری را روی کره زمین رقم بزنند؟
کتاب انسان خردمند تاریخ مختصر بشر، چاپ اول آن به زبان فارسی در سال 1396 منتشر شد. در سال 1397 نیز به چاپ یازدهم رسیده است و به نظر می‌رسد استقبال از این کتاب همچنان ادامه خواهد داشت.
عنوان اصلی این کتاب sapiens: A Brief History of Humankind است که در سال 2014 به زبان انگلیسی ترجمه شد و تاکنون به بیش از 30 زبان گوناگون ترجمه شده است.
این اثر یووال نوح هراری همواره در لیست کتاب‌های پرفروش قرار داشته است و شخصیت‌هایی مانند باراک اوباما و بیل گیتس خواندن این کتاب را پیشنهاد کرده‌اند.
کتاب انسان خردمند تاریخ پیشفت انسان‌ها را بر روی زمین به صورت یک داستان جذاب و تا حد ممکن مختصر روایت کرده است. یووال نوح هراری برای نوشتن این اثر از منابع معتبر تاریخی بهره برده است.
بیان خلاصه‌ای از 70 هزار سال تاریخ زندگی بشر بر روی کره زمین و جا دادن این روایت در تابی با حدود 600 صفحه کاری بیسار ارزشمند است که این نویسنده به زیبایی از پس آن برآمده است.
این نویسنده از بیان این تاریخ بلند و سرگذشت زندگی انسان‌ها هدف ویژه‌ای را دنبال می‌کند و آن رسیدن به پاسخ سوالی مهم است. چرا انسان‌های امروزی دنیا را تحت کنترل خود درآوردند؟
در این بخش از ملوبوک به معرفی این کتاب پرداخته‌ایم.
خلاصه کتاب انسان خردمند
از 2 میلیون سال پیش تا به اروز گونه‌های متفاوتی از انواع انسان بر روی زمین زندگی می‌کردند که خردمند یا اندیشه‌ورز نبودند. انسان نیز همانند دیگر جانداران روی زمین بی‌اهمیت بود. زیرا گمان نمی‌کرد و نمی‌توانست چیزی را کنترل کند. اما 70 هزار سال قبل از انقلاب اساسی بشر که انقلاب شناختی بود؛ رخ داد و شروع خردمندی انسان‌ها را رقم زد. پس از آن حدود 12 هزار سال قبل از انقلاب دیگری اتفاق افتاد که آن انقلاب کشاورزی بود و تغییرات دیگری را موجب شد.
انقلاب سومی که حدود ۵۰۰ سال پیش در حوزه‌ی علم روی داد، شروع یک زندگی نو برای نسل بشر بود. امروزه تنها گونه‌ی باقی مانده از نوع بشر، انسانی خردمند است که دنیا را تحت کنترل خود درآورده است. به ماه سفر می‌کند و هسته‌ی اتم را می‌شکافد و از حیوانات برای تغذیه خود استفاده می‌کند. این انسان خردمند چطور و چگونه به اینجا رسیده است و اکنون به کدام سو درحال حرکت است؟
ادامه
کتاب انسان خردمند اثر یووال نوح هراری، کتابی تاریخی فلسفی است که با پرداختن به تاریخچه‌ی زندگی بشر روی زمین، انسان امروز را با انسان زمان‌های پیشین خود مقایسه می‌کند. منظور از انسان خردمند در این کتاب، ما هستیم.
یعنی تنها نوع بشر که روی زمین وجود دارد. این گونه‌ی انسان با خرد و اندیشه‌اش توانسته کارهای زیادی بکند. از جمله اینکه نسل بیشماری از گونه‌های حیوانی را منقرض کند و مفاهیم انتزاعی مانند پول را بیافریند.
نوح هراری می‌گوید علت اینکه ما این مفاهیم انتزاعی را باور می‌کنیم؛ این است که از قوه‌ی تخیل برخورداریم. چیزی که گونه‌های جانوری دیگر از آن برخوردار نیستند. همین قوه‌ی تخیل ما است که موجب می‌شود یک تکه کاغذ سبز را دلار بنامیم و به آن ارزش بدهیم. وگرنه به‌طور مثال شامپانزه‌ها هرگز حاضر نیستند موزشان را با یک تکه کاغذ عوض کنند.
درباره کتاب
کتاب انسان خردمند برای نخستین‌بار در سال ۲۰۱۴ با عنوان Sapiens: A Brief History of Humankind به زبان انگلیسی منتشر شد.
نویسنده کتاب اصلی را در سال ۲۰۱۱ نیز به زبان عبری نوشت. اما بعد از گذشت مدتی خودش آن را با کمک جان پرسل و هایم واتزمن به زبان انگلیسی ترجمه کرد. این کتاب حدود ۶۰۰ صفحه دارد که بخشی از آن شامل تصاویر و پیوست‌ها است. به جهت پرداختن به موضوعات علمی ، تاریخی و فلسفی به‌طور هم‌زمان، این کتاب را می‌توان میان‌رشته‌ای دانست. همچنین نسبت به آن نقدهایی نیز وجود دارد. هرچند از آنجایی که مطالب آن انسان‌ها را به تفکر عمیق و تازه‌ای نسبت به جهان اطرافشان وا می‌دارد، کتاب با استقبال عمومی مثبت بسیاری روبه‌رو شده است.
نویسنده
یووال نوح هراری، نویسنده‌ی کتاب انسان خردمند است و کتاب انسان خدا گونه را در ادامه‌ی این کتاب نوشته است. این نویسنده فارغ‌التحصیل رشته تاریخ در مقطع دکترا از دانشگاه آکسفورد و در دانشگاه عبری اورشلیم به تدریس تاریخ جهان نیز مشغول است. در سال ۲۰۱۲ جایزه‌ی پولانسکی به دلیل خلاقیت در استفاده از علوم انسانی به او تقدیم شد. نوح هراری در ابتدای کتاب خود همگان را به زیر سوال بردن روایت‌های اساسی موجود در دنیا دعوت می‌کند و می‌خواهد که متفاوت بیندیشند.
بخشی از کتاب
چرا مردم خود را با غذاهای پرکالری که برای جسمشان هم مضر است خفه می‌کنند؟ جوامع مرفه امروزی درگیر بلای چاقی هستند که به سرعت دارد به کشورهای در حال رشد هم سرایت می‌کند. تا وقتی که عادات غذایی نیاکان خوراک جویان را بررسی نکنیم، یافتن علت زیاده‌روی ما در خوردن غذاهای پرچرب و بسیار شیرین معما باقی می‌ماند. در علفزارهای استوایی و جنگل‌هایی که آن‌ها سکونت داشتند غذاهای شیرین پرکالری بسیار کمیاب و منابع غذایی به طور کلی کم بود. ۳۰هزار سال پیش، «خوراک‌جو»ی عادی تنها به یک نوع غذای شیرین دسترسی داشت و آن میوه‌های رسیده بود.
اگر یک زن عصر حجری به یک درخت پر از انجیر برمی‌خورد منطقی‌ترین کار این بود که، قبل از آن که بابون‌های محلی آن درخت را لخت کنند، تا جایی که می‌تواند از آن انجیرها بخورد. غریزه زیاده‌روی در خوردن غذاهای پرکالری جزئی از ژن‌های ما شد. امروزه ما شاید در آپارتمان‌های بسیار بلند با یخچال‌هایی پر از غذا زندگی کنیم، ولی دی‌ان‌ای ما هنوز گمان می‌کند که در علفزارهای استوایی به سر می‌برد. برای همین است که اگر یک لیوان بستنی در یخچال پیدا کنیم آن را کامل می‌بلعیم و پشتش هم یک شیشه بزرگ نوشابه را تا ته سر می‌کشیم. (انسان خردمند – صفحه ۷۴)
ادامه
اما از منظر گله حیوانات، و نه چوپان‌ها، نمی‌توان به نتیجه دیگری به جز این رسید که انقلاب کشاورزی برای اکثر حیوانات اهلی شده فاجعه‌ای وحشتناک بود. «موفقیت» تکاملی این حیوانات بی‌معنی است. یک کرگدن وحشی کمیاب در آستانه انقراض شاید بسیار خوشبخت‌تر از گوساله‌ای باشد که ناچار است تمام زندگی کوتاه خود را در قفسی تنگ سپری کند و پروار شود تا استیک لذیذی از آن تهیه کنند. کرگدن خوشنود ناراضی نخواهد بود از اینکه جزو آخرین اعضای گونه‌اش است. موفقیت عددی گونه گوساله تسلی خاطر اندکی است در برابر درد و رنجی که هر یک از افراد این گونه بدان دچار هستند. (انسان خردمند – صفحه ۱۴۶)
انقلاب کشاورزی یکی از بحث‌برانگیزترین وقایع تاریخ است. بعضی طرفداران دو آتشه آن ادعا می‌کنند که این انقلاب بشر را در مسیر رفاه و ترقی قرار داد. دیگران آن را منجر به تباهی بشر می‌دانند و معتقدند که نقطه عطف سرنوشت‌سازی بود که باعث شد انسان خردمند همزیستی صمیمانه خود با طبیعت را رها کند و به سوی حرص و آز و ازخودبیگانگی بشتابد. این مسیر، به هر سمتی که بود، راه برگشتی نداشت. کشاورزی جمعیت را چنان به سرعت و از اساس افزایش داد که هر جامعه کشاورزی پیچیده‌ای اگر به شکار و گردآوری خوراک بازمی‌گشت دیگر نمی‌توانست مثل سابق به بقای خود ادامه دهد. (انسان خردمند – صفحه ۱۴۹)
نظر منتقدان
دیلی تلگراف The Daily Telegraph – از روزنامه‌های لندن که در ۱۸۵۵ تاسیس شد:
شفافیت هراری در مباحث زیست‌شناسی و انسان‌شناسی تکاملی و اقتصاد، و گرایش‌های تاریخی او بسیار دلپذیر است. از او دور نشوید تا خیلی چیزها یاد بگیرید.
جَرِد دایمونده – دانشمند و نویسنده کتاب فروپاشی:
انسان خردمند با جنجال فراوان به فهرست پرفروش‌ترین کتاب‌های جهان راه یافته است. دلیل آن ساده است: به بزرگ‌ترین مسائل تاریخ و جهان امروز می‌پردازد و به زبانی فوق‌العاده زنده و فراموش‌نشدنی نوشته شده است. عاشقش خواهید شد!
ساندی تایمز The Sunday Times – روزنامه معتبر پرفروش انگلیسی:
کتابی که تارعنکبوتهای مغزتان را کنار می‌زند. هراری روشنفکر زبردستی است که اشارات منطقی ناگهانی‌اش خواننده را به حیرت و تحسین وامی‌دارد. قدرت شفافیت قلم او دنیا را شگفت‌انگیز و نو جلوه می‌دهد.
تایمز The Times – یک روزنامه سراسری در کشور بریتانیا که در ۱۷۸۵ تاسیس شد:
هراری به معنای واقعی نویسنده است، نویسنده‌ای به راستی هوشمند با قلمی شفاف و ظریف. نگرش او به اشتعاره‌های زندگی شگفت‌انگیز است.
جمع‌بندی
ویژگی برجسته کتاب این است که تاریخ را بدون تعصب و بدون جهت‌گیری خاصی روایت می‌کند و همین باعث جذاب‌تر شدن کتاب می‌شود. شما آزاد هستید که هر طور فکر می‌کنید درست است مسائل را تحلیل و کارهای گونه انسان خردمند را قضاوت کنید. کارهایی که به اعتقاد من، روز به روز بیشتر به سمت خشونت و نابودی گرایش داشته است.
هراری در اثر خودش، رفتار انسان خردمند را از لحاظ روانشناسی، زیست‌شناسی و جامعه‌شناسی بررسی می‌کند. انسانی که گونه‌های مختلف بشر را از بین برده و بسیاری از گونه‌های حیوانات را نیز منقرض کرده است. آغاز کتاب شگفت‌انگیز است، ادامه‌ی آن عالی و پایان کتاب خیره‌کننده‌ست.
در کتاب سوال‌‌های شگفت‌انگیزی مطرح می‌شود و اتفاقات مختلف تاریخ به شکلی استادانه در کنار هم قرار می‌گیرند. و جالب‌تر از همه اینکه یووال نوح هراری همه‌چیز را زیر سوال می‌برد و خود او هم مخاطب را دعوت به تفکر دوباره می‌کند.
نظرات کاربران